Автор: М. З. Зәкиев

Максат: Иярчен җөмләләрнең төрләрен кабатлау. Схемаларын төзү, иярчен җөмләләрне табарга өйрәтү.

Җиһазлау: карточкалар, дәреслек.

 

Дәреснең проекты:

№	Дәрес этабы	Вакыт	Укытучының эшчәнлеге	Укучыларның эшчәнлеге
1	Оештыру Максат кую	1 минут	Дәреснең темасы, максаты белән таныштыру	Югары билге алу өчен, барлык биремнәрне эшләргә дигән максат куялар
2	Белемнәрне актуальләштерү	5 минут	Терәк схемалар ярдәмендә үткән материалларны искә төшерергә булыша	Бүгенге дәрескә кирәк булган белемнәрен актуальләштерәләр
3	Мөстәкыйль эшләү: карточкалар белән эш	35 минут	Укучыларга индивидуаль ярдәм күрсәтә	Карточкалардагы биремнәрне үтиләр
4	Рефлексия	3 минут	Билге алу таблицасын анализлый, дәрескә анализ ясый	Алган белемнәренә нәтиҗә ясыйлар, алырга теләгән билгеләре белән чагыштыралар
5	Индивидуаль өй эше	1 минут	Теләүчеләргә өй эшләре тәкъдим ителә	Теләүчеләр өй эшләре алалар

Дәрес барышы:

Оештыру.

Дәреснең темасы, куелган максатлары әйтелә, өйрәнгәннәрне практикада кулана белү бурычы куела.

Актуальләштерү.

Укучыларга түбәндәге сораулар бирелә:

- Нинди җөмләләр иярчен җөмләләр дип атала ?
- Иярчен җөмләләрнең нинди төрләрен беләсез?

Мөстәкыйль эшләү.

1.  
   1. Бирелгән сорауларга җавап язарга. Күрсәтелгән җөмләләрнең төрен дөрес итеп билгеләргә.
   2. Бирелгән җөмләләрнең төрләрен билгеләргә.
   3. Бәйләүче чараларын табарга, схемаларын төзәргә.
   4. Иярчен җөмләләрнең төрләрен кулланып кечкенә генә иҗади эш язарга.

Рефлексия.

Эшләгән эшләргә нәтиҗә ясала. Билге алу таблицасы анализлана. Йомгак ясала.

Индивидуаль өй эше.

Билгеләрен яхшыртырга теләгән укучыларга өй эшләре бирелә.

А өлеше.

1. Парлы мөнәсәбәтле сүзләр булганда, күрсәтү алмашлыгы ____ җөмләдә, сорау алмашлыгы ____ җөмләдә була.
2. Мөнәсәбәтле сүз булган җөмлә ____ җөмлә була.
3. Бәйләүче чарасы, көттерү паузасы булган җөмлә ____ ирчен җөмлә була.
4. Синтетик иярчен җөмләләр ____ белән аерыла.
5. “Кайчан?” дигән сорауга  җавап булып килгән җөмлә иярчен ____ җөмлә дип атала.
6. “Чөнки” теркәгече белән бәйләнгән җөмлә иярчен ____ җөмлә дип атала.
7.  “Кайчан әйтсәң, шул вакытка килермен” дигән җөмлә нинди җөмлә?
8. “Кем сабыр, шул эшнең җаен табар” дигән җөмлә нинди җөмлә?
9. Баш җөмләдәге эшнең урынын белдергән җөмлә иярчен ____ җөмлә дип атала.
10. Иярчен сәбәп җөмләнең дә, иярчен максат җөмләнең дә сораулары “ни өчен?”. Аларны аеру өчен ____ ____ ____? дигән сорауны куеп карарга кирәк.

В өлеше.  

Түбәндәге җөмләләрнең схемаларын төзеп, төрләрен билгеләргә:

1. Әгәр шул чакта мин бу хыялларымы берәрсенә сөйләсәм, ул кычкырып көлгән генә булыр иде.
2. Тагын шунысы бар: ундүрт яшьлек җиткән егет — сандыгымны әнидән күтәртеп барам.
3. Ишеттем мин кичә: берәү җырлый
   Чын безнеңчә, матур, милли көй.
4. Кич җиткәндә генә, машиналарның соңгысын тутырдылар.
5. Әнисе артык горур табигатьле кеше, шуңа күрә Гайнан әтисеннән читтә үсте.
6. Көннәр бозылып китте, шул сәбәпле печән киптерүне вакытлыча туктатып торырга булдылар.
7. Кичәге көн авыр булу аркасында, лейтенант йокыдан бик авырлык белән торды.
8. Вакыт бик иртә булуга карамастан, Муса инде торган, гимнастик күнегүләр ясый иде.
9. Бу төндә Соловьев кем белән генә сөйләшмәсен, һәммәсе шуңа охшашлырак сүзләр белән җавап бирделәр.
10. Ул хәзер белә: зур сулы авылның халкы әйбәтрәк холыклы була.
11. Сизелә: үтте яшь вакытлар, җитте гомерем яртысы.
12. Кеше күңеле дә шулай: яраны, озак та үтми, башка хисләр күмеп, төреп ала.

С өлеше.
Иярчен җөмләләрнең төрләрен кертеп ”Бакчада” дигән темага хикәя язарга.

 

Хәйруллина Алсу Гәрәевна 
Лицей № 149 Казань  
L149.kzn@edu.tatar.ru